آیا چاقی ارثی است؟ تاثیر ژنتیک بر چاقی چقدر است؟
ژن ها ساختار های بسیار پیچیده و کاربردی هستند که تمام ویژگی های ما (به همراه عملکرد های بدنمان) به آن ها بستگی دارد. رنگ چشم ها، رنگ پوست، مو و خلاصه تمام ویژگی های ما را ژن ها تعیین می کنند. اما در این میان همیشه یک سوال پرتکرار وجود داشته و آن سوال این است که آیا ژن ها علاوه بر ویژگی های زیستی و ظاهری، روی چاقی نیز تاثیر می گذارند؟ آیا چاقی ارثی و یا چاقی ژنتیکی داریم؟ اگر پاسخ “آری” است پس آیا ژن چاقی خاصی وجود دارد؟
آیا ژنتیک می تواند باعث چاقی شود؟
پاسخ کوتاه “بله” است. چاقی ارثی یا چاقی ژنتیکی واقعیت دارد. در واقع تحقیقات انجام شده در این خصوص نشان می دهد که تفاوت در ژن های شما می تواند منجر به مشکلات وزن (شامل اضافه وزن و چاقی) شود.
بنابراین اگر یکی از والدین شما چاق هستند (شاخص توده بدنی یا BMI برابر با ۳۰ و بالای ۳۰ دارند)، به احتمال زیاد شما نیز چاق خواهید شد. زیر استعداد چاقی در ژن های شما تعریف شده است. اما این بدان معنا نیست که تا آخر عمر چاق می مانید و ژنتیک اجازه لاغر شدن به شما نمی دهد.
شما می توانید با روش های مختلفی (از ورزش و دریافت رژیم لاغری گرفته تا در آخرین مرحله با کمک عمل جراحی لاغری) بلاخره وزن کم کنید و از شر چاقی خلاص شوید.
آیا چیزی به نام ژن چاقی وجود دارد که باعث چاقی ارثی می شود؟
اینکه برخی از افراد استعداد چاقی دارند مربوط به ژن ها می شود. یعنی ژن ها می توانند باعث تغییراتی در بدن شوند که در نهایت موجبات اضافه وزن و چاقی را فراهم می کنند.
به عنوان مثال در همین زمینه ژنی وجود دارد که بسیار مورد توجه قرار گرفته است. نام این ژن FTO است. این ژن در حدود در ۴۳٪ مردم وجود دارد.
دانشمندان با انجام تحقیقات گشترده ای دریافتند افرادی که تفاوت خاصی در این ژن دارند، ۲۰ تا ۳۰ درصد بیشتر از دیگران احتمال چاقی دارند. در واقع تغییرات در این ژن اگر اتفاق بی افتد می توان FTO را ژن چاقی و عامل اصلی چاقی ژنتیکی دانست.
در واقع ایجاد جهش یا تغییراتی در این ژن در برخی افراد می تواند موجب چاقی و اضافه وزن شود. و به نظر می رسد که حتی بروز چنین تفاوت ها و تغییراتی در سطح این ژن طبیعی است.
ژن ها چطور باعث چاقی ارثی می شوند؟
همچنین ده ها ژن مانند FTO وجود دارند که به نوعی با تغییرات وزنی و مشخصا چاقی مرتبط هستند. بعنوان مثال، بعضی از آنها باعث می شود که افراد به طور طبیعی بیشتر چربی ذخیره کنند. بنابراین چاقی ارثی را می توان تا حدی ببا وجود تغییرات در این ژن ها توجیه کرد.
وجود این ژن و سایر ژن های مرتبط با چاقی می تواند باعث بروز موارد زیر شود:
- افزایش سطح گرسنگی
- افزایش مصرف کالری
- کاهش میزان سری
- کاهش کنترل غذا خوردن
- افزایش تمایل به کم تحرکی
- افزایش تمایل به ذخیره چربی بدن
آیا ژن چاقی به تنهایی می تواند باعث چاق شدن افراد شود؟
چاقی یک بیماری بسیار پیچیده است و عوامل زیادی می توانند در ایجاد آن نقش داشته باشند. این یعنی ژنتیک تنها عامل چاقی نیست و به تنها نمی تواند باعث افزایش وزن زیاد شود. در عوض ژنتیک همراه با عواملی مانند سبک زندگی و رفتار و محیط دست در دست هم باعث چاقی می شوند.
اگر شما ژن چاقی دارید یعنی شما بیشتر از هر کسی استعداد چاقی دارید…
محققان معتقدند چاقی ارثی تنها بخشی از ماجرا است. کسانی که در خانواده ظاهر سابقه چاقی دارند نه فقط در نتیجه ژنتیک بلکه بیشتر تحت تاثیر عوامل محیطی چاق می شوند.
آن ها به واسطه ژن ها به خودی خود مستعد چاقی هستند و با داشتن سبک زندگی مضر و مصرف رژیم های غذایی نامتعادل و ناسالم وزن می گیرند.
در همین خصوص محققان متوجه شده اند در کشوری مانند آمریکا طی ۵ سال گذشته میزان چاقی به شدت افزایش یافته و آن ها نمی توانند ایجاد تغییرات ژنتیکی که باعث چاقی شده است را طی این مدت کوتاه توجیه کنند. زیرا ایجاد تغییرات چشمگیر ژنی نیازمند گذشت مدت زمان طولانی است.
در عوض دانشمندان معتقدند که با صنعتی شدن جوامع، بی تحرکی و رژیم غذایی پر از چربی، چاقی در سراسر جهان افزایش یافته است. بنابراین عوامل محیطی بیشتر در چاق شدن نقش دارند.
رابطه بین چاقی مفرط (شدید) و ژنتیک چست؟
نقص های نادر تک ژنی باعث چاقی شدید از اوایل کودکی می شود و با گرسنگی بسیار بالا همراه است. افرادی که قبل از ۲ سالگی به چاقی شدید مبتلا شده اند باید در مورد غربالگری با یک متخصص لاغری در خصوص موارد زیر صحبت کنند:
- کمبود لپتین
- کمبود POMC
- کمبود MC4R
چرا وراثت نمی تواند سرنوشت انسان را تعیین کند؟
احتمال اینکه علت گسترش روز افزون چاقی در دنیا تغییرات ژنتیکی باشد، بسیار کم است. زیرا ژن ها مانع تکرار تنوع ژنی در طول یک نسل شده و ژنتیک اغلب برای چند نسل ثابت باقی می ماند. ایجاد جهش ها و چند شکلی های (پلی مورفیسم) جدید سال های سال طول می کشد.
اگر ژن ها امروزه نقش کمتری در چاقی دارند پس مقصر اصلی چیست؟
پس در صورتی که ژن ها مانند گذشته دست نخورده و بدون تغییر باقی بمانند، چه چیزی طی ۴۰ سال گذشته توانسته آمار چاقی را تا این اندازه افزایش دهد؟ پاسخ مشخص است: محیط.
شرایط فیزیکی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی محیط اطراف انسان می تواند بر میزان غذا و فعالیت های فرد اثر بگذارد. تغییرات محیطی که پرخوری را برای افراد آسان تر، و انجام فعالیت های فیزیکی را دشوار تر کرده است، در افزایش اخیر چاقی و اضافه وزن نقش کلیدی ایفا می کند.[*]
تحقیق بر روی تعاملات محیط با ژن های مربوط به چاقی، هنوز در مراحل اولیه قرار دارد. شواهد نشان می دهند که ژنتیک نمی تواند سرنوشت انسان ها را مشخص کند. بسیاری از افرادی که ژن های چاقی ارثی را دارند، دچار اضافه وزن نمی شوند. در عوض داشتن رژیم غذایی سالم و ورزش کافی می تواند احتمال چاقی ارثی را خنثی کنند.
به عنوان مثال، در سال ۲۰۰۸ اندرسون و همکارانش ثابت کردند که فعالیت های فیزیکی تاثیر ژن چاقی (نوعی پروتئین FTO) را خنثی می کنند. طی این مطالعه مشخص شد افراد بی تحرکی که ژن چاقی دارند، از افراد بی تحرکی که ژن را ندارند، BMI بیشتری دارند. اما BMI افرادی که دارای ژن چاقی بودند و ورزش می کردند، مانند افرادی بود که فاقد این ژن بودند.
به طور کلی از این مطالعه نتیجه گرفتند که افرادی که دارای ژن چاقی هستند ۲۳ درصد بیشتر از افرادی که فاقد این ژن هستند، مستعد چاقی و اضافه وزن می باشند. اما ورزش و فعالیت فیزیکی این احتمال را کاهش می دهد. اشخاصی که دارای ژن چاقی بودند اما ورزش می کردند، ۳۰ درصد کمتر از افرادی که دارای این ژن بودند اما تحرکی نداشتند، مستعد چاقی بودند.
عوامل محیطی که باعث افزایش وزن و چاقی می شوند کدامند؟
اکثر مردم ممکن است بر اساس پیشینه خانوادگی یا ویژگی های نژادی خود ژن چاقی را داشته باشند. به طور کلی، امروزه چاقی و اضافه وزن ناشی از تغییرات رژیم غذایی و رویه زندگی یا عوامل محیطی دیگر می باشد. برخی از این تغییرات عبارتند از:
- آماده بودن غذا در تمام ساعات روز و مکان هایی که در گذشته مواد غذایی نمی فروختند مانند پمپ بنزین ها و تمام مکان هایی که امروزه دارای بوفه هستند.
- کاهش قابل توجه فعالیت های فیزیکی در طول کارهای درون و بیرون منزل و اوقات فراغت، که عامل اصلی چاقی کودکان می باشد.
- افزایش زمان تماشای تلویزیون، استفاده از کامپیوتر و انجام کارهایی که نیاز به تحرک ندارند.
- ورود غذاهای فرآوری شده، فست فود ها و نوشیدنی های پر شکر در کنار تبلیغات این مواد که در همه جا حضور دارند و افراد را تشویق به مصرف آنها می کنند.
